Grzybica woszczynowa (tinea capitis) to infekcja grzybicza, która atakuje skórę głowy i włosy. Znana również jako grzybica strzygąca, stanowi poważny problem dermatologiczny, szczególnie u dzieci. Choroba charakteryzuje się zmianami skórnymi, wyłysieniem i stanem zapalnym skóry głowy. W poniższym artykule omówimy szczegółowo objawy, przyczyny oraz metody leczenia tej uciążliwej dolegliwości.
Czym jest grzybica woszczynowa?
Grzybica woszczynowa (tinea capitis) to zakażenie grzybicze atakujące skórę owłosioną głowy oraz same włosy. Jest to jedna z najczęstszych grzybic skóry głowy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, choć może dotknąć osoby w każdym wieku.
Grzybica woszczynowa (tinea capitis) – infekcja grzybicza skóry owłosionej głowy wywołana przez dermatofity, które atakują zarówno skórę, jak i strukturę włosa, prowadząc do charakterystycznych zmian zapalnych i wyłysienia.
W przeciwieństwie do innych rodzajów grzybic skóry, grzybica woszczynowa wymaga systemowego (ogólnoustrojowego) leczenia przeciwgrzybiczego, ponieważ grzyby wnikają głęboko do mieszka włosowego, co uniemożliwia skuteczne działanie leków stosowanych miejscowo.
Przyczyny grzybicy woszczynowej
Grzybica woszczynowa wywoływana jest przez dermatofity – grzyby, które żywią się keratyną (białkiem obecnym we włosach, skórze i paznokciach). Główne patogeny odpowiedzialne za tę chorobę to:
- Grzyby z rodzaju Trichophyton (najczęściej T. tonsurans, T. violaceum)
- Grzyby z rodzaju Microsporum (głównie M. canis, M. audouinii)
Do zakażenia może dojść poprzez:
- Bezpośredni kontakt z osobą zakażoną
- Kontakt z zakażonymi zwierzętami (szczególnie kotami i psami)
- Korzystanie z wspólnych przedmiotów jak grzebienie, szczotki, ręczniki czy nakrycia głowy
- Kontakt z zanieczyszczonymi powierzchniami (np. oparcia foteli, pościel)
Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania obejmują:
- Wiek dziecięcy (szczególnie 3-14 lat)
- Osłabienie układu odpornościowego
- Nieprzestrzeganie zasad higieny osobistej
- Nadmierne pocenie się
- Przebywanie w zatłoczonych miejscach (szkoły, przedszkola)
Objawy grzybicy woszczynowej
Grzybica woszczynowa może manifestować się na różne sposoby, zależnie od rodzaju grzyba i reakcji organizmu. Charakterystyczne objawy obejmują:
- Okrągłe, łuszczące się plamy na skórze głowy
- Świąd i podrażnienie skóry głowy
- Wyłysienie plackowate (miejscowa utrata włosów)
- Włosy łamliwe, matowe, które łatwo wypadają
- Złamania włosów tuż przy skórze głowy (tzw. „czarne punkty”)
- Zaczerwienienie i stan zapalny skóry głowy
W cięższych przypadkach może wystąpić:
- Bolesne, wypukłe guzki zwane kerion (kerion celsi)
- Sączące się zmiany z wysiękiem surowiczym
- Powiększone węzły chłonne na karku i za uszami
- Blizny i trwałe wyłysienie w miejscach silnego stanu zapalnego
Typy kliniczne grzybicy woszczynowej
Wyróżniamy kilka typów klinicznych grzybicy woszczynowej:
1. Typ powierzchowny – charakteryzuje się łuszczeniem się skóry głowy, przypominającym łupież, z niewielkim wypadaniem włosów.
2. Typ złuszczający – objawia się okrągłymi, łuszczącymi się ogniskami z wyraźnym wyłysieniem.
3. Typ woszczynowy (kerion) – najcięższa postać, z bolesnym, miękkim guzem pokrytym krostami i sączącym się wysiękiem. Ta forma może prowadzić do trwałych blizn i nieodwracalnego wyłysienia.
4. Typ czarnych punktów – charakteryzuje się licznymi czarnymi punktami na skórze głowy, które są złamanymi włosami na poziomie skóry.
Diagnostyka grzybicy woszczynowej
Prawidłowa diagnoza grzybicy woszczynowej wymaga konsultacji z dermatologiem, który przeprowadzi:
- Badanie kliniczne skóry głowy
- Badanie w lampie Wooda (niektóre gatunki grzybów, np. Microsporum, wykazują charakterystyczną zielonkawą fluorescencję)
- Badanie mikroskopowe materiału pobranego ze zmian chorobowych
- Posiew mykologiczny, który pozwala zidentyfikować dokładny gatunek grzyba i dobrać najskuteczniejsze leczenie
Wczesna i precyzyjna diagnostyka jest kluczowa dla skutecznego leczenia i zapobiegania powikłaniom, takim jak trwałe wyłysienie czy blizny. Nie należy rozpoczynać samodzielnego leczenia bez potwierdzenia diagnozy przez specjalistę.
Leczenie grzybicy woszczynowej
Leczenie grzybicy woszczynowej wymaga cierpliwości i konsekwencji, gdyż terapia jest długotrwała. Podstawowe metody leczenia obejmują:
Leczenie ogólnoustrojowe
Ze względu na głębokie umiejscowienie infekcji w mieszkach włosowych, podstawą terapii jest leczenie doustne:
- Terbinafina – zwykle lek pierwszego wyboru dla większości przypadków, szczególnie skuteczna przy zakażeniach Trichophyton
- Itrakonazol – skuteczny w wielu typach grzybicy woszczynowej
- Flukonazol – stosowany w wybranych przypadkach
- Gryzeofulwina – tradycyjny lek przeciwgrzybiczny, szczególnie skuteczny przy zakażeniach Microsporum
Leczenie trwa zwykle 6-12 tygodni i musi być kontynuowane aż do uzyskania negatywnych wyników badań mykologicznych. Przerwanie terapii zbyt wcześnie, nawet po ustąpieniu objawów, może prowadzić do nawrotu choroby.
Leczenie miejscowe
Leki miejscowe stanowią uzupełnienie terapii ogólnej:
- Szampony przeciwgrzybicze zawierające ketokonazol, pirytionian cynku lub selen
- Kremy i maści przeciwgrzybicze
- Preparaty redukujące stan zapalny
Uwaga: Samo leczenie miejscowe nie jest wystarczające do wyleczenia grzybicy woszczynowej i zawsze powinno być połączone z terapią ogólnoustrojową.
W przypadku ciężkiego stanu zapalnego (kerion) lekarz może dodatkowo zalecić krótkotrwałe stosowanie kortykosteroidów w celu zmniejszenia reakcji zapalnej i zapobiegania bliznowaceniu.
Zapobieganie grzybicy woszczynowej
Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na grzybicę woszczynową lub zapobiec jej nawrotom, warto stosować następujące zasady:
- Przestrzeganie zasad higieny osobistej
- Unikanie dzielenia się przedmiotami osobistymi (grzebienie, szczotki, ręczniki, nakrycia głowy)
- Regularne mycie włosów z użyciem szamponów przeciwgrzybiczych, szczególnie po kontakcie z potencjalnie zakażonymi osobami lub zwierzętami
- Kontrola zwierząt domowych pod kątem infekcji grzybiczych
- Dezynfekcja przedmiotów używanych przez osobę zakażoną
- Unikanie nadmiernego pocenia się głowy
- Noszenie przewiewnych nakryć głowy
W przypadku wykrycia grzybicy woszczynowej u jednego członka rodziny, zaleca się przebadanie pozostałych domowników, gdyż mogą być bezobjawowymi nosicielami. Dziecko z grzybicą woszczynową powinno być czasowo odsunięte od zajęć w przedszkolu lub szkole do czasu rozpoczęcia skutecznego leczenia, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji.
Grzybica woszczynowa jest chorobą zakaźną, która wymaga szybkiej diagnozy i kompleksowego leczenia. Przy odpowiedniej terapii większość przypadków kończy się całkowitym wyleczeniem bez trwałych następstw. Jednak w przypadku ciężkich, nieleczonych infekcji, szczególnie typu kerion, mogą pozostać trwałe blizny i obszary wyłysienia. Dlatego tak ważne jest szybkie rozpoznanie i wdrożenie właściwego leczenia pod nadzorem dermatologa – im wcześniej rozpoczniemy leczenie, tym mniejsze ryzyko powikłań i trwałych uszkodzeń skóry głowy.