Czym jest zapalenie rdzenia kręgowego?
Zapalenie rdzenia kręgowego (myelitis) to poważny stan neurologiczny charakteryzujący się stanem zapalnym tkanki rdzenia kręgowego – kluczowej części centralnego układu nerwowego. Rdzeń kręgowy odpowiada za przekazywanie sygnałów między mózgiem a resztą ciała, dlatego jakiekolwiek zaburzenie jego funkcjonowania może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Zapalenie rdzenia kręgowego to stan zapalny tkanki nerwowej rdzenia kręgowego, który może prowadzić do uszkodzenia osłonek mielinowych, neuronów i naczyń krwionośnych w obrębie rdzenia.
Najczęściej występującą formą jest poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego (transverse myelitis), które obejmuje całą szerokość rdzenia na określonym poziomie. Stan ten wymaga szybkiej diagnozy i leczenia, aby zminimalizować ryzyko trwałych uszkodzeń neurologicznych, takich jak paraliż, zaburzenia czucia czy dysfunkcje układu autonomicznego.
Objawy zapalenia rdzenia kręgowego
Objawy zapalenia rdzenia kręgowego mogą rozwijać się gwałtownie – w ciągu kilku godzin, lub stopniowo – na przestrzeni dni. Ich charakter i nasilenie zależą bezpośrednio od lokalizacji i rozległości stanu zapalnego w rdzeniu kręgowym.
Objawy czuciowe
- Drętwienie lub mrowienie (parestezje) kończyn
- Utrata czucia dotyku, bólu i temperatury
- Nieprzyjemne odczucia, takie jak pieczenie, kłucie czy przeszywający ból
- Przeczulica (nadwrażliwość na dotyk)
- Charakterystyczny opasujący ból wokół tułowia (objaw poziomu uszkodzenia)
Objawy ruchowe
- Osłabienie mięśni nóg i/lub rąk
- Spastyczność (wzmożone napięcie mięśniowe)
- Trudności w chodzeniu
- Paraliż (częściowy lub całkowity)
- Wzmożone odruchy głębokie
- Objaw Babińskiego (nieprawidłowa reakcja stopy na bodźce)
Zaburzenia autonomiczne
- Problemy z kontrolą pęcherza moczowego (nietrzymanie moczu lub zatrzymanie moczu)
- Zaburzenia czynności jelit (zaparcia, nietrzymanie stolca)
- Zaburzenia funkcji seksualnych
- Zaburzenia regulacji temperatury ciała
- Nieprawidłowe pocenie się poniżej poziomu uszkodzenia
Poziom uszkodzenia rdzenia kręgowego determinuje, które części ciała będą dotknięte objawami. Uszkodzenie w odcinku szyjnym może powodować objawy zarówno w rękach, jak i nogach, natomiast uszkodzenie w odcinku piersiowym lub lędźwiowym zwykle wpływa tylko na dolne części ciała.
Przyczyny zapalenia rdzenia kręgowego
Zapalenie rdzenia kręgowego może być wywołane przez różnorodne czynniki, które można podzielić na kilka głównych kategorii:
Choroby autoimmunologiczne
- Stwardnienie rozsiane (SM) – najczęstsza przyczyna zapalenia rdzenia o podłożu autoimmunologicznym
- Zapalenie nerwów wzrokowych i rdzenia kręgowego (choroba Devica, NMO)
- Toczeń rumieniowaty układowy
- Zespół Sjögrena
- Sarkoidoza
Infekcje
- Wirusowe: wirus opryszczki, cytomegalowirus, wirus Epsteina-Barr, enterowirusy, wirus ospy wietrznej, SARS-CoV-2 (COVID-19)
- Bakteryjne: gruźlica, kiła, borelioza
- Grzybicze i pasożytnicze: schistosomatoza, toksoplazmoza
Inne przyczyny
- Ucisk na rdzeń kręgowy (spowodowany np. przepukliną dysku, guzem, krwiakiem)
- Choroby naczyniowe (zawał rdzenia kręgowego)
- Reakcje poszczepienne (rzadko)
- Choroby demielinizacyjne
- Ekspozycja na toksyny
W około 30-60% przypadków przyczyna zapalenia rdzenia kręgowego pozostaje nieznana – mówimy wtedy o idiopatycznym zapaleniu rdzenia kręgowego. Ta niepewność diagnostyczna stanowi dodatkowe wyzwanie w leczeniu.
Diagnostyka zapalenia rdzenia kręgowego
Prawidłowa diagnoza zapalenia rdzenia kręgowego wymaga kompleksowego podejścia i obejmuje szereg badań, które pozwalają nie tylko potwierdzić rozpoznanie, ale także określić przyczynę schorzenia.
Badania obrazowe
Rezonans magnetyczny (MRI) to kluczowe badanie w diagnostyce zapalenia rdzenia kręgowego. Pozwala ono na:
- Uwidocznienie obszarów zapalnych w rdzeniu kręgowym
- Określenie dokładnej rozległości i lokalizacji zmian
- Wykluczenie innych przyczyn objawów (np. guza, przepukliny dysku)
- Ocenę ewentualnych zmian demielinizacyjnych w mózgu, które mogą wskazywać na stwardnienie rozsiane
MRI z kontrastem gadolinowym znacząco zwiększa czułość badania i pomaga w określeniu aktywności procesu zapalnego, co ma istotne znaczenie dla decyzji terapeutycznych.
Tomografia komputerowa (CT) jest mniej przydatna w diagnostyce zapalenia rdzenia, ale może być stosowana, gdy MRI jest niedostępny lub przeciwwskazany, np. u pacjentów z rozrusznikiem serca.
Badania płynu mózgowo-rdzeniowego
Punkcja lędźwiowa (tzw. nakłucie lędźwiowe) umożliwia pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego do analizy. W zapaleniu rdzenia kręgowego można zaobserwować:
- Podwyższoną liczbę komórek (pleocytoza)
- Zwiększone stężenie białka
- Obecność prążków oligoklonalnych (szczególnie w przypadku SM)
- Specyficzne przeciwciała (np. przeciwciała anty-AQP4 w NMO)
- Markery infekcji (w przypadku infekcyjnego zapalenia rdzenia)
Badania laboratoryjne
Badania krwi stanowią istotny element diagnostyki i mogą pomóc w identyfikacji przyczyny zapalenia rdzenia kręgowego:
- Markery zapalne (OB, CRP)
- Przeciwciała charakterystyczne dla chorób autoimmunologicznych
- Testy na obecność infekcji (wirusowych, bakteryjnych)
- Badania toksykologiczne
Badania neurofizjologiczne
- Potencjały wywołane (wzrokowe, słuchowe, somatosensoryczne)
- Elektromiografia (EMG)
- Badanie przewodnictwa nerwowego
Kompleksowa diagnostyka jest fundamentem skutecznego leczenia, ponieważ pozwala na ustalenie przyczyny zapalenia rdzenia kręgowego, co ma kluczowe znaczenie dla wyboru odpowiedniej metody terapii i określenia rokowania.
Różnicowanie z innymi schorzeniami
Zapalenie rdzenia kręgowego może przypominać inne schorzenia neurologiczne, dlatego precyzyjna diagnostyka różnicowa jest niezbędna. Należy rozważyć następujące stany:
- Ucisk na rdzeń kręgowy – może być spowodowany przepukliną dysku, guzem, krwiakiem lub zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa
- Zawał rdzenia kręgowego – nagłe niedokrwienie tkanki nerwowej rdzenia
- Zespół Guillaina-Barrégo – autoimmunologiczne zapalenie nerwów obwodowych
- Stwardnienie zanikowe boczne (SLA) – postępująca choroba neurodegeneracyjna
- Niedobór witaminy B12 – może prowadzić do zwyrodnienia rdzenia kręgowego
- Choroby metaboliczne – niektóre z nich mogą wpływać na funkcje rdzenia
- Uszkodzenie toksyczne rdzenia kręgowego – spowodowane ekspozycją na substancje toksyczne
Dokładne badanie neurologiczne w połączeniu z odpowiednimi badaniami diagnostycznymi pozwala na różnicowanie tych stanów i ustalenie właściwego rozpoznania, co jest kluczowe dla wdrożenia odpowiedniego leczenia.
Rokowanie i powikłania
Rokowanie w zapaleniu rdzenia kręgowego jest zróżnicowane i zależy od wielu czynników, które mogą wpływać na przebieg choroby i skuteczność leczenia:
- Przyczyna zapalenia – autoimmunologiczne, infekcyjne czy idiopatyczne
- Szybkość wdrożenia odpowiedniego leczenia – im wcześniej, tym lepsze rokowanie
- Rozległość zmian zapalnych w rdzeniu kręgowym
- Ciężkość początkowych objawów – szczególnie deficytów ruchowych
- Wiek i ogólny stan zdrowia pacjenta
Statystycznie, wyniki leczenia można podzielić na trzy główne grupy:
- Około 1/3 pacjentów osiąga dobry poziom poprawy, z minimalnymi deficytami neurologicznymi
- 1/3 pacjentów doświadcza umiarkowanej poprawy, ale pozostają pewne deficyty neurologiczne
- 1/3 pacjentów pozostaje z poważnymi deficytami neurologicznymi, które mogą znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie
Wczesne rozpoznanie i natychmiastowe rozpoczęcie leczenia znacząco zwiększają szanse na dobrą poprawę stanu neurologicznego.
Do możliwych długoterminowych powikłań zapalenia rdzenia kręgowego należą:
- Trwałe deficyty neurologiczne, w tym niedowłady lub paraliż
- Przewlekły ból neuropatyczny, często trudny do leczenia
- Spastyczność mięśni
- Zaburzenia czynności pęcherza i jelit
- Odleżyny wynikające z unieruchomienia
- Nawracające infekcje układu moczowego
- Problemy z oddychaniem (przy wysokim poziomie uszkodzenia rdzenia)
Wielodyscyplinarne podejście do rehabilitacji, obejmujące fizjoterapię, terapię zajęciową, wsparcie psychologiczne i odpowiednią opiekę medyczną, jest fundamentem skutecznego powrotu do zdrowia. Kompleksowa rehabilitacja może znacząco poprawić jakość życia pacjentów, nawet tych z trwałymi deficytami neurologicznymi, umożliwiając im osiągnięcie maksymalnej możliwej sprawności i niezależności w codziennym funkcjonowaniu.