Hipermobilność stawów, zwana również nadmierną ruchomością stawów lub wiotkością stawów, to stan, w którym stawy mają większy zakres ruchu niż uznawany za normalny. Choć dla niektórych osób może to być zaletą (np. dla tancerzy czy gimnastyków), nadmierna ruchomość stawów może prowadzić do różnych dolegliwości, w tym bólu, niestabilności stawów czy nawet zwiększonego ryzyka urazów. Dlatego tak ważne jest, aby wiedzieć, jak rozpoznać hipermobilność i w razie potrzeby podjąć odpowiednie działania.
W tym artykule przedstawimy, jak samodzielnie przeprowadzić test na hipermobilność stawów, co pozwoli Ci wstępnie ocenić, czy Twoje stawy wykazują nadmierną ruchomość. Pamiętaj jednak, że samodzielny test nie zastępuje profesjonalnej diagnozy medycznej, a jedynie może stanowić pierwszy krok w kierunku rozpoznania problemu.
Czym jest hipermobilność stawów?
Hipermobilność stawów to stan, w którym zakres ruchu w jednym lub wielu stawach przekracza normy uznawane za typowe. Występuje ona u około 10-20% populacji, częściej u kobiet niż u mężczyzn, i może być uwarunkowana genetycznie.
Warto rozróżnić dwa rodzaje hipermobilności:
- Fizjologiczna hipermobilność – występuje naturalnie, szczególnie u dzieci i młodzieży, i zwykle zmniejsza się z wiekiem. Nie powoduje dolegliwości i nie wymaga leczenia.
- Patologiczna hipermobilność – może być objawem zaburzeń tkanki łącznej, takich jak zespół Ehlersa-Danlosa czy zespół Marfana, lub być częścią zespołu hipermobilności stawów (JHS) czy zespołu hipermobilności Ehlersa-Danlosa (hEDS).
Ciekawostka: Hipermobilność stawów jest szczególnie pożądana w niektórych dyscyplinach sportowych i artystycznych, takich jak gimnastyka, balet czy joga. Jednak nawet w tych przypadkach konieczne jest odpowiednie wzmacnianie mięśni stabilizujących stawy, aby zapobiec urazom.
Przygotowanie do testu na hipermobilność
Przed przystąpieniem do testu na hipermobilność stawów warto odpowiednio się przygotować. Test najlepiej przeprowadzić w spokojnym miejscu, gdzie będziesz mieć wystarczająco dużo przestrzeni do wykonania wszystkich ruchów. Idealnie byłoby, gdyby ktoś mógł Ci pomóc w ocenie niektórych elementów testu, szczególnie tych, które trudno samodzielnie zaobserwować.
Do przeprowadzenia podstawowego testu na hipermobilność (skali Beightona) nie potrzebujesz specjalistycznego sprzętu. Przydatne mogą być:
- Wygodny strój, który nie ogranicza ruchów
- Mata lub dywan (dla komfortu podczas wykonywania niektórych elementów testu)
- Ewentualnie kątomierz (do dokładniejszej oceny kąta zgięcia stawów)
- Osoba asystująca (opcjonalnie)
Ważne: Test przeprowadzaj ostrożnie, bez forsowania stawów. Jeśli odczuwasz ból podczas wykonywania któregokolwiek z elementów testu, natychmiast przerwij ćwiczenie.
Skala Beightona – najpopularniejszy test hipermobilności
Skala Beightona to najpowszechniej stosowany system oceny hipermobilności stawów. Jest prosty do przeprowadzenia i nie wymaga specjalistycznego sprzętu. Test składa się z pięciu manewrów, które oceniają ruchomość wybranych stawów, a wynik przedstawiany jest w skali od 0 do 9 punktów.
Poszczególne elementy skali Beightona
Test obejmuje następujące elementy, z których każdy może być wykonany po prawej i lewej stronie ciała (z wyjątkiem ostatniego):
1. Bierne odgięcie małego palca dłoni – Za odgięcie małego palca pod kątem większym niż 90° względem grzbietu dłoni przyznaje się 1 punkt dla każdej ręki.
2. Bierne przywiedzenie kciuka do przedramienia – Jeśli możesz dotknąć kciukiem wewnętrznej strony przedramienia, otrzymujesz 1 punkt dla każdej ręki.
3. Przeprost łokcia – Jeśli możesz wyprostować łokieć tak, że tworzy on kąt większy niż 10° (czyli występuje przeprost), otrzymujesz 1 punkt dla każdego łokcia.
4. Przeprost kolana – Stojąc z wyprostowanymi nogami, jeśli kolano odgina się do tyłu o więcej niż 10°, otrzymujesz 1 punkt dla każdego kolana.
5. Skłon tułowia do przodu z wyprostowanymi kolanami – Stojąc z wyprostowanymi kolanami, jeśli możesz położyć dłonie płasko na podłodze, otrzymujesz 1 punkt.
Interpretacja wyników
Wynik w skali Beightona interpretuje się następująco:
– 0-3 punkty: Normalna ruchomość stawów
– 4-6 punktów: Umiarkowana hipermobilność
– 7-9 punktów: Znaczna hipermobilność
Warto jednak pamiętać, że interpretacja wyników może się różnić w zależności od wieku, płci i pochodzenia etnicznego. Na przykład, dzieci i młodzież naturalnie mają większą ruchomość stawów niż dorośli, a kobiety zazwyczaj są bardziej gibkie niż mężczyźni.
Uwaga: Skala Beightona ocenia tylko wybrane stawy. Możliwe jest występowanie hipermobilności w innych stawach, które nie są uwzględnione w tym teście (np. stawy skroniowo-żuchwowe, stawy kręgosłupa czy stawy biodrowe).
Inne metody oceny hipermobilności
Choć skala Beightona jest najpopularniejszym narzędziem do oceny hipermobilności, istnieją również inne metody, które mogą dostarczyć dodatkowych informacji i dać pełniejszy obraz Twojego stanu.
Kwestionariusz pięcioelementowy
Ten prosty kwestionariusz został opracowany jako narzędzie przesiewowe i składa się z pięciu pytań:
1. Czy kiedykolwiek mówiłeś o sobie, że jesteś „gibki”?
2. Czy jako dziecko mogłeś dotknąć dłońmi podłogi bez zginania kolan?
3. Czy jako dziecko zabawiałeś przyjaciół wykręcaniem ciała w „dziwne” pozycje lub mogłeś robić szpagat?
4. Czy jako dziecko lub nastolatek twoje ramię lub rzepka kolanowa wypadały więcej niż raz?
5. Czy uważasz się za nadmiernie gibkiego?
Odpowiedź twierdząca na dwa lub więcej pytań sugeruje możliwość występowania hipermobilności stawów.
Kryteria Brighton
Kryteria Brighton są bardziej kompleksowym narzędziem diagnostycznym, używanym głównie przez specjalistów do diagnozowania zespołu hipermobilności stawów. Obejmują one zarówno wynik w skali Beightona, jak i inne objawy, takie jak bóle stawów, podwichnięcia, problemy ze skórą czy zaburzenia układu pokarmowego.
Kryteria Brighton dzielą się na kryteria główne i poboczne. Do diagnozy zespołu hipermobilności stawów potrzebne są dwa kryteria główne, jedno główne i dwa poboczne, lub cztery poboczne. Jest to znacznie dokładniejsza metoda diagnostyczna, która uwzględnia nie tylko samą ruchomość stawów, ale również powiązane objawy i dolegliwości.
Kiedy skonsultować wyniki z lekarzem?
Hipermobilność sama w sobie nie zawsze wymaga interwencji medycznej, szczególnie jeśli nie powoduje dolegliwości. Jednak istnieją sytuacje, w których warto skonsultować się z lekarzem:
- Gdy hipermobilności towarzyszą bóle stawów lub mięśni
- Gdy występują częste zwichnięcia lub podwichnięcia stawów
- Gdy hipermobilność ogranicza codzienne funkcjonowanie
- Gdy występują inne objawy, takie jak nadmierna elastyczność skóry, łatwe siniaczenie, problemy z sercem lub układem pokarmowym
- Gdy hipermobilność pojawia się nagle, bez wcześniejszej historii
W przypadku podejrzenia hipermobilności warto skonsultować się z reumatologiem, ortopedą lub fizjoterapeutą. Specjaliści ci mogą przeprowadzić dokładniejszą diagnostykę i zalecić odpowiednie postępowanie, które może obejmować ćwiczenia wzmacniające mięśnie stabilizujące stawy, techniki poprawiające propriocepcję (świadomość położenia ciała) czy w niektórych przypadkach stosowanie ortez.
Pamiętaj: Samodzielny test na hipermobilność jest jedynie narzędziem przesiewowym i nie zastępuje profesjonalnej diagnozy medycznej.
Podsumowanie
Test na hipermobilność stawów to prosty sposób na wstępną ocenę, czy Twoje stawy wykazują nadmierną ruchomość. Najpopularniejszym narzędziem jest skala Beightona, która ocenia ruchomość wybranych stawów w skali od 0 do 9 punktów. Wynik 4 lub więcej punktów może sugerować hipermobilność stawów.
Warto pamiętać, że hipermobilność sama w sobie nie jest chorobą, a raczej cechą fizyczną, która może być zarówno zaletą, jak i wadą. Jednak gdy towarzyszy jej ból, niestabilność stawów czy inne dolegliwości, może być częścią zespołu hipermobilności stawów lub innych zaburzeń tkanki łącznej.
Jeśli podejrzewasz u siebie hipermobilność stawów, szczególnie jeśli powoduje ona dolegliwości, warto skonsultować się z lekarzem. Specjalista przeprowadzi dokładniejszą diagnostykę i zaleci odpowiednie postępowanie, które może obejmować ćwiczenia wzmacniające, fizjoterapię czy inne formy leczenia.
Pamiętaj, że kluczem do radzenia sobie z hipermobilnością jest odpowiednie wzmacnianie mięśni stabilizujących stawy oraz świadomość własnego ciała, co pozwala zapobiegać urazom i minimalizować dolegliwości. Regularne ćwiczenia, dobrane pod kątem Twoich indywidualnych potrzeb, mogą znacząco poprawić stabilność stawów i zmniejszyć ryzyko problemów związanych z hipermobilnością.