Nerwiak Mortona to dolegliwość, która potrafi skutecznie utrudnić codzienne funkcjonowanie, powodując ostry ból stopy. Choć nazwa sugeruje obecność guza, w rzeczywistości mamy do czynienia z pogrubieniem tkanki wokół nerwu międzypalcowego. Problem ten dotyka najczęściej osoby aktywne fizycznie oraz kobiety noszące buty na wysokim obcasie. Prawidłowa diagnostyka i odpowiednio dobrane leczenie mogą znacząco poprawić komfort życia pacjentów zmagających się z tą dolegliwością.
Czym jest nerwiak Mortona?
Wbrew swojej nazwie, nerwiak Mortona (znany również jako zespół Mortona lub metatarsalgia Mortona) nie jest prawdziwym guzem nowotworowym. Jest to schorzenie polegające na pogrubieniu tkanki otaczającej nerw międzypalcowy, najczęściej między trzecim a czwartym palcem stopy. Dochodzi do przewlekłego ucisku na nerw, co wywołuje jego podrażnienie, stan zapalny i charakterystyczne dolegliwości bólowe.
Schorzenie to zostało opisane po raz pierwszy w 1876 roku przez amerykańskiego chirurga Thomasa Mortona, choć dokładniejszy opis anatomiczny przedstawił później Lewis Durlacher. Często mylone jest z tzw. stopą Mortona, która jest anatomiczną odmianą budowy stopy, gdzie pierwszy paluch jest krótszy od drugiego palca.
Nerwiak Mortona występuje około 10 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn, co wiąże się przede wszystkim z noszeniem nieodpowiedniego obuwia, zwłaszcza butów na wysokim obcasie i z wąskim przodem.
Przyczyny powstawania nerwiaka Mortona
Mechanizm powstawania nerwiaka Mortona wiąże się z powtarzającym się uciskiem lub podrażnieniem nerwu międzypalcowego. Do głównych czynników przyczyniających się do rozwoju tego schorzenia należą:
- Noszenie nieodpowiedniego obuwia – buty na wysokim obcasie, z wąskim przodem lub zbyt ciasne
- Deformacje stopy – płaskostopie, stopa wydrążona, palce młotkowate
- Nadmierne obciążenie przedniej części stopy – częste u biegaczy, tancerzy i sportowców
- Urazy stopy – skręcenia, złamania, które mogą prowadzić do uszkodzenia nerwu
- Choroby ogólnoustrojowe – cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów
Istotną rolę odgrywa również anatomia stopy. Osoby z tzw. stopą Mortona (pierwszy paluch krótszy od drugiego) są bardziej narażone na rozwój tego schorzenia ze względu na nierównomierne rozłożenie obciążenia na przednią część stopy podczas chodzenia.
Charakterystyczne objawy nerwiaka Mortona
Objawy nerwiaka Mortona mogą początkowo być subtelne i narastać stopniowo, co często prowadzi do opóźnienia w diagnozie. Pacjenci najczęściej zgłaszają następujące dolegliwości:
Ból przedniej części stopy – typowo zlokalizowany między trzecim a czwartym palcem, choć może występować również między drugim a trzecim. Ból ma charakter ostry, piekący lub kłujący, często opisywany jako uczucie „kamyka w bucie” lub wrażenie chodzenia po grudzie.
Promieniowanie bólu – dolegliwości bólowe mogą promieniować do palców stopy lub w kierunku śródstopia. Charakterystyczne jest nasilanie się bólu podczas chodzenia, zwłaszcza w nieodpowiednim obuwiu, oraz ustępowanie po zdjęciu buta i odpoczynku.
Parestezje – pacjenci często zgłaszają uczucie drętwienia, mrowienia lub pieczenia w okolicy dotkniętych palców. Może pojawić się również uczucie rozpierania w przestrzeni międzypalcowej.
Zaburzenia czucia – w zaawansowanych przypadkach może dojść do osłabienia lub zaburzenia czucia w obszarze unerwionym przez uszkodzony nerw.
Objawy typowo nasilają się podczas aktywności fizycznej, szczególnie biegania, długiego stania czy chodzenia. Często pacjenci instynktownie zdejmują but i masują stopę, co przynosi ulgę. W początkowych stadiach dolegliwości mogą pojawiać się sporadycznie, z czasem stając się bardziej regularne i intensywne.
Diagnostyka nerwiaka Mortona
Prawidłowa diagnoza nerwiaka Mortona opiera się na dokładnym wywiadzie lekarskim, badaniu fizykalnym oraz badaniach obrazowych. Proces diagnostyczny obejmuje:
Badanie kliniczne
Lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad dotyczący charakteru dolegliwości, czynników nasilających i łagodzących objawy oraz historii noszenia obuwia. Podczas badania fizykalnego specjalista ocenia stopę, zwracając uwagę na deformacje, bolesność uciskową przestrzeni międzypalcowej oraz wykonuje test Mulder’a. Polega on na ściskaniu przodostopia z jednoczesnym uciskiem przestrzeni międzypalcowej, co u pacjentów z nerwiakiem Mortona wywołuje charakterystyczne kliknięcie i nasilenie bólu.
Badania obrazowe
W diagnostyce nerwiaka Mortona wykorzystuje się:
- USG stopy – badanie ultrasonograficzne pozwala na uwidocznienie pogrubienia nerwu i tkanek otaczających. Jest to badanie nieinwazyjne, stosunkowo tanie i dostępne, które stanowi podstawę diagnostyki obrazowej.
- Rezonans magnetyczny (MRI) – bardziej czułe badanie, umożliwiające dokładną ocenę tkanek miękkich, w tym nerwów. Szczególnie przydatne w przypadkach niejednoznacznych lub przy planowaniu leczenia chirurgicznego.
- Zdjęcie rentgenowskie – samo w sobie nie uwidacznia nerwiaka, ale pomaga wykluczyć inne przyczyny bólu, takie jak złamania czy zmiany zwyrodnieniowe.
W niektórych przypadkach lekarz może zdecydować o wykonaniu diagnostycznego blokowania nerwu środkiem znieczulającym. Ustąpienie dolegliwości po takim zabiegu potwierdza diagnozę nerwiaka Mortona.
Metody leczenia nerwiaka Mortona
Leczenie nerwiaka Mortona powinno być dostosowane do nasilenia objawów i stopnia zaawansowania schorzenia. Wyróżniamy metody zachowawcze oraz chirurgiczne.
Leczenie zachowawcze
W początkowych stadiach choroby zaleca się:
- Modyfikację obuwia – stosowanie butów z szerokim przodem, niskim obcasem i dobrym podparciem łuku stopy. Wkładki ortopedyczne lub peloty metatarsalne mogą odciążyć bolesny obszar.
- Fizykoterapię – ultradźwięki, jonoforeza, krioterapia mogą zmniejszyć stan zapalny i złagodzić ból.
- Farmakoterapię – niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) stosowane miejscowo lub doustnie pomagają kontrolować ból i stan zapalny.
- Iniekcje – ostrzykiwanie bolesnego obszaru kortykosteroidami lub środkami znieczulającymi może przynieść długotrwałą ulgę. Zabieg wykonuje się pod kontrolą USG dla zwiększenia precyzji.
Ważnym elementem terapii są również ćwiczenia rozciągające i wzmacniające stopę, które pomagają poprawić biomechanikę chodu i zmniejszyć obciążenie przedniej części stopy.
Leczenie chirurgiczne
Gdy metody zachowawcze nie przynoszą ulgi, rozważa się leczenie operacyjne. Dostępne są dwie główne techniki:
- Neurektomia – polega na wycięciu zmienionego chorobowo fragmentu nerwu. Skutecznie eliminuje ból, ale prowadzi do trwałego zaniku czucia w obszarze unerwionym przez usunięty nerw.
- Dekompresja nerwu – mniej inwazyjna metoda, polegająca na przecięciu więzadła poprzecznego śródstopia, co zmniejsza ucisk na nerw. Zachowuje funkcję nerwu, ale wiąże się z większym ryzykiem nawrotu dolegliwości.
W ostatnich latach coraz większą popularność zyskują również małoinwazyjne metody leczenia, takie jak ablacja nerwu falami radiowymi czy krioablacja, które niszczą nerw bez konieczności wykonywania klasycznego zabiegu operacyjnego.
Nieleczony nerwiak Mortona może prowadzić do chronicznego bólu, znacznego ograniczenia aktywności fizycznej i pogorszenia jakości życia. Wczesna diagnoza i wdrożenie odpowiedniego leczenia znacząco zwiększają szanse na całkowite ustąpienie dolegliwości.
Zapobieganie nawrotom nerwiaka Mortona
Po skutecznym leczeniu nerwiaka Mortona kluczowe jest zapobieganie nawrotom dolegliwości. Pacjentom zaleca się:
- Stałe noszenie odpowiedniego obuwia – przestronnego, z dobrym podparciem łuku stopy
- Unikanie butów na wysokim obcasie lub z wąskim przodem
- Stosowanie indywidualnie dobranych wkładek ortopedycznych
- Regularne wykonywanie ćwiczeń wzmacniających i rozciągających stopę
- Utrzymywanie prawidłowej masy ciała, aby zmniejszyć obciążenie stóp
- Modyfikację aktywności sportowej – unikanie nadmiernego obciążania przedniej części stopy
Osoby z anatomicznymi predyspozycjami do rozwoju nerwiaka Mortona, takimi jak stopa Mortona czy płaskostopie, powinny zachować szczególną ostrożność i regularnie konsultować się z ortopedą lub podologiem w celu wczesnego wykrycia ewentualnych nawrotów schorzenia.
Nerwiak Mortona, choć nie jest stanem zagrażającym życiu, może znacząco obniżyć jego jakość poprzez przewlekły ból i ograniczenie mobilności. Świadomość czynników ryzyka, wczesne rozpoznanie objawów oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia są kluczowe dla skutecznego poradzenia sobie z tym schorzeniem. W przypadku pojawienia się charakterystycznych dolegliwości bólowych w przedniej części stopy, warto niezwłocznie skonsultować się ze specjalistą, aby uniknąć progresji choroby i związanych z nią powikłań.