Odleżyny to poważny problem zdrowotny, który dotyka wielu pacjentów unieruchomionych w łóżku lub na wózku inwalidzkim. Powstają w wyniku długotrwałego ucisku na tkanki, co prowadzi do ich niedokrwienia i uszkodzenia. Właściwa diagnostyka i klasyfikacja odleżyn jest kluczowa dla skutecznego leczenia. Jednym z najczęściej stosowanych systemów oceny jest skala Torrance, która pozwala na precyzyjne określenie stopnia zaawansowania zmian. W poniższym artykule wyjaśnimy, czym są odleżyny i jak klasyfikować je według tej skali.
Czym są odleżyny i jak powstają?
Odleżyny (łac. decubitus) to obszary uszkodzenia skóry i tkanek położonych głębiej, powstające w wyniku długotrwałego ucisku, tarcia lub sił ścinających. Podstawowym mechanizmem powstawania odleżyn jest niedokrwienie tkanek, które prowadzi do ich niedotlenienia, a w konsekwencji do martwicy.
Do głównych czynników ryzyka rozwoju odleżyn należą:
- Unieruchomienie (długotrwałe przebywanie w pozycji leżącej lub siedzącej)
- Zaburzenia czucia (brak odczuwania bólu i dyskomfortu)
- Niedożywienie i odwodnienie
- Nietrzymanie moczu i/lub stolca
- Choroby współistniejące (cukrzyca, miażdżyca, niedokrwistość)
- Podeszły wiek
- Otyłość lub znaczna niedowaga
Odleżyny najczęściej występują w miejscach, gdzie kości znajdują się blisko powierzchni skóry, takich jak okolica krzyżowa, pięty, łopatki, potylica, łokcie, biodra czy kostki. Zmiany te mogą rozwijać się bardzo szybko – nawet w ciągu kilku godzin – i bez odpowiedniego leczenia prowadzić do poważnych powikłań, w tym infekcji ogólnoustrojowych.
Skala Torrance – charakterystyka i zastosowanie
Skala Torrance, znana również jako pięciostopniowa skala kolorowa, jest jednym z najczęściej stosowanych narzędzi do oceny stopnia zaawansowania odleżyn. Została opracowana przez brytyjską pielęgniarkę Jean Torrance w latach 80. XX wieku. Główną zaletą tej skali jest jej prostota i przejrzystość – opiera się na ocenie wizualnej zmiany, uwzględniając kolor tkanek jako główny wskaźnik stanu odleżyny.
Skala Torrance znajduje zastosowanie zarówno w warunkach szpitalnych, jak i w opiece domowej. Pozwala na:
- Obiektywną ocenę stopnia zaawansowania odleżyny
- Monitorowanie postępu leczenia
- Dobór odpowiednich metod terapeutycznych
- Komunikację między personelem medycznym
Skala Torrance to narzędzie diagnostyczne oparte na ocenie wizualnej odleżyny, które klasyfikuje zmiany w pięciu stopniach zaawansowania, od zagrożenia powstaniem odleżyny (stopień 0) do głębokiej martwicy tkanek (stopień 4).
Klasyfikacja odleżyn według skali Torrance
Skala Torrance wyróżnia pięć stopni zaawansowania odleżyn, które różnią się zarówno wyglądem, jak i głębokością uszkodzenia tkanek:
Stopień 0 (zagrożenie) – skóra blada
Na tym etapie nie ma jeszcze widocznych uszkodzeń skóry, ale występuje jej bladość w miejscu ucisku. Po ustąpieniu ucisku i masażu obszaru zagrożonego, skóra różowieje. Jest to stadium ostrzegawcze, które sygnalizuje ryzyko powstania odleżyny. Właściwa profilaktyka na tym etapie może całkowicie zapobiec rozwojowi zmian. Kluczowe jest regularne zmienianie pozycji pacjenta i stosowanie materacy przeciwodleżynowych.
Stopień 1 – skóra czerwona
Charakteryzuje się trwałym zaczerwienieniem skóry, które nie ustępuje po usunięciu ucisku. Skóra jest nieuszkodzona, ale może być obrzęknięta i cieplejsza w dotyku. Pacjent może odczuwać ból, pieczenie lub swędzenie. Na tym etapie uszkodzenie jest powierzchowne i przy odpowiednim postępowaniu w pełni odwracalne. Zaleca się stosowanie opatrunków ochronnych i całkowite odciążenie zagrożonego obszaru.
Stopień 2 – skóra uszkodzona
Na tym etapie dochodzi do przerwania ciągłości skóry. Widoczne są otarcia naskórka, pęcherze lub płytkie owrzodzenia obejmujące naskórek i skórę właściwą. Zmiana ma najczęściej kolor czerwony, może wydzielać surowiczy płyn. Pacjent zwykle odczuwa silny ból. Uszkodzenie jest umiarkowane, ale wymaga już specjalistycznego leczenia z zastosowaniem opatrunków zapewniających wilgotne środowisko gojenia i ochronę przed infekcją.
Stopień 3 – skóra martwicza (czarna)
Charakteryzuje się obecnością martwicy tkanek, która przyjmuje postać czarnego lub brązowego strupa. Uszkodzenie obejmuje całą grubość skóry i może sięgać do tkanki podskórnej. Brzegi rany są dobrze odgraniczone. Na tym etapie ból może być mniejszy ze względu na uszkodzenie zakończeń nerwowych. Martwica tkanek stwarza idealne warunki do rozwoju infekcji, dlatego niezbędne jest chirurgiczne oczyszczenie rany (debridement) i zastosowanie specjalistycznych opatrunków.
Stopień 4 – głęboka martwica
Najcięższy stopień odleżyny, w którym uszkodzenie obejmuje wszystkie warstwy tkanek, sięgając do mięśni, ścięgien, a nawet kości. Rana jest głęboka, często z widocznymi jamami i kieszeniami. Może wydzielać ropną wydzielinę o nieprzyjemnym zapachu. Na tym etapie istnieje wysokie ryzyko poważnych powikłań, takich jak zapalenie kości i szpiku czy posocznica. Leczenie wymaga kompleksowego podejścia, często interwencji chirurgicznej, antybiotykoterapii i długotrwałej opieki specjalistycznej.
Porównanie skali Torrance z innymi skalami oceny odleżyn
Skala Torrance, choć szeroko stosowana, nie jest jedynym narzędziem służącym do oceny odleżyn. Warto porównać ją z innymi popularnymi skalami:
Skala Norton – w przeciwieństwie do skali Torrance, która ocenia już istniejące odleżyny, skala Norton służy do oceny ryzyka ich powstania. Uwzględnia pięć parametrów: stan fizyczny, stan świadomości, aktywność, mobilność i nietrzymanie moczu/stolca. Jest szczególnie przydatna w profilaktyce i wczesnej identyfikacji pacjentów zagrożonych.
Skala NPUAP/EPUAP (National Pressure Ulcer Advisory Panel/European Pressure Ulcer Advisory Panel) – jest bardziej szczegółowa niż skala Torrance i wyróżnia cztery kategorie odleżyn plus dwie dodatkowe dla nieokreślonej głębokości i podejrzenia głębokiego uszkodzenia tkanek. Ta międzynarodowa klasyfikacja jest obecnie jedną z najczęściej stosowanych w praktyce klinicznej.
Skala Waterlow – podobnie jak skala Norton, służy do oceny ryzyka powstania odleżyn, ale uwzględnia więcej czynników, w tym wiek, płeć, stan odżywienia, typ skóry i inne. Jest bardziej rozbudowana i pozwala na dokładniejszą ocenę indywidualnego ryzyka pacjenta.
Wybór odpowiedniej skali zależy od wielu czynników, w tym specyfiki placówki medycznej, doświadczenia personelu oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. Skala Torrance zyskała popularność dzięki prostocie zastosowania i intuicyjnemu powiązaniu koloru zmiany z jej zaawansowaniem, co ułatwia szybką ocenę nawet mniej doświadczonemu personelowi.
Praktyczne znaczenie klasyfikacji odleżyn w opiece nad pacjentem
Prawidłowa klasyfikacja odleżyn według skali Torrance ma kluczowe znaczenie dla skutecznej opieki nad pacjentem. Pozwala na:
1. Dobór odpowiednich metod leczenia – każdy stopień odleżyny wymaga innych interwencji, od profilaktyki i odciążenia w stopniu 0, po specjalistyczne opatrunki, chirurgiczne oczyszczanie ran czy nawet plastykę ubytków w stopniach 3 i 4. Precyzyjna klasyfikacja umożliwia wdrożenie optymalnej terapii dostosowanej do stanu pacjenta.
2. Monitorowanie postępu leczenia – regularna ocena według skali Torrance umożliwia obiektywną ocenę skuteczności wdrożonego leczenia i wprowadzanie niezbędnych modyfikacji. Pozwala to na śledzenie, czy rana ulega poprawie, czy też pogłębia się, co wymaga zmiany strategii terapeutycznej.
3. Dokumentację medyczną – jednolity system klasyfikacji ułatwia prowadzenie dokumentacji i komunikację między członkami zespołu terapeutycznego. Dzięki temu wszyscy zaangażowani w opiekę nad pacjentem mają jasny obraz stanu odleżyny i zastosowanego leczenia.
4. Profilaktykę powikłań – wczesne wykrycie i właściwa ocena odleżyn zmniejsza ryzyko rozwoju poważnych powikłań, takich jak infekcje, posocznica czy amputacje. Szybka interwencja w przypadku pogorszenia stanu rany może uratować pacjenta przed poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi.
Należy pamiętać, że skuteczne leczenie odleżyn wymaga podejścia interdyscyplinarnego, obejmującego nie tylko miejscowe zaopatrzenie rany, ale także poprawę stanu ogólnego pacjenta, właściwe odżywienie, kontrolę chorób współistniejących i edukację opiekunów. Kompleksowe podejście do problemu odleżyn znacząco zwiększa szanse na pomyślne wyleczenie, nawet w zaawansowanych przypadkach.
Właściwa klasyfikacja odleżyn według skali Torrance stanowi pierwszy krok w długim procesie leczenia, który wymaga cierpliwości, konsekwencji i specjalistycznej wiedzy medycznej. Dzięki systematycznej ocenie i dokumentowaniu zmian można skutecznie zarządzać procesem leczenia i zapobiegać rozwojowi powikłań, które mogą zagrażać życiu pacjenta.